Burza w górach – co robić? Jak przetrwać?

Pogoda to jeden z tych elementów górskich wycieczek, na który nie mamy wpływu. W górach zmienia się ona bardzo dynamicznie. Słońce, wiatr, deszcz, grad i ponownie słońce – tego wszystkiego możesz doświadczyć w czasie kilkugodzinnej wycieczki w górach. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem są burze, które stanowią poważne zagrożenie dla Twojego zdrowia i życia, zwłaszcza gdy znajdziesz się na otwartej przestrzeni. 

Burzy w górach nie wolno nigdy lekceważyć, w miarę możliwości należy zrobić wszystko, aby uniknąć spotkania z nią. Jeśli to jednak Ci się nie uda, znajomość zasad postępowania podczas burzy pomoże Ci zachować spokój i zwiększy szanse na wyjście cało z opresji.

W tym artykule opisujemy zagadnienia, które pozwolą na zwiększenie Twojego bezpieczeństwa podczas górskich wypraw. Opowiadamy m.in.: jak należy się przygotować do górskiej wyprawy, aby nie natknąć się na burzę? Jak zachować się podczas burzy w górach oraz jakie są jej charakterystyczne oznaki. A także co zrobić w sytuacji, gdy kogoś w Twoim otoczeniu porazi piorun. Zapraszamy do lektury.

Co zrobić, aby uniknąć natknięcia się na burzę na górskim szlaku? 

Świadome i odpowiedzialne planowanie wycieczki może być najlepszym rozwiązaniem na uniknięcie niebezpieczeństwa napotkania burzy w górach. Zanim więc wyruszysz na górski szlak, zapoznaj się z poniższymi wskazówkami.  

Podczas planowania wyprawy w góry poczytaj o miejscu, w które się wybierasz. Poszukaj informacji, kiedy na danym terenie występuje sezon burzowy i rozważnie wybierz termin wyprawy. Spokojnie przeanalizuj całą trasę szlaku, korzystając z interaktywnej mapy online lub tradycyjnej wersji papierowej. Mapa pozwoli Ci łatwo określić, w jaki sposób w razie potrzeby można skrócić zaplanowaną trasę. Zwróć szczególną uwagę na drogi, które umożliwią szybkie zejście z najbardziej eksponowanego odcinka. Posiadanie takiej wiedzy może okazać się nieocenione, zwłaszcza w przypadku nagłej burzy. Przy planowaniu wędrówki w góry, warto również przygotować plan B na wypadek pogorszenia się pogody. 

Przed wyjściem w góry koniecznie sprawdź prognozę pogody. Najlepiej sprawdź ją wieczorem i ponownie rano, tuż przed wyruszeniem na szlak. 

Przydatne strony i aplikacje z prognozą pogody:

• ☀️GOPR
• ⛅️TOPR
• ☁️Monitor Burz
• ⚡️IMGW
• ☔️Blitzortung
• ❄️Windy

Aplikacje te prezentują aktualne mapy radarowe z zaznaczonymi chmurami burzowymi i wyładowaniami. Dzięki nim można sprawdzić, czy w kierunku, w którym się udajesz, nie zbliżają się chmury burzowe.  

Najczęściej spotykanym rodzajem burz występujących w górach są burze termiczne, które głównie pojawiają się latem, w godzinach popołudniowych. Dlatego najlepiej wyruszyć na szlak wcześnie rano, aby przed południem pokonać najbardziej narażone odcinki, na których ryzyko wystąpienia burzy jest największe. 

Wczesne rozpoczęcie wędrówki w góry daje również wiele innych korzyści. Na szlaku jest mniej osób, zyskujesz też dodatkowy czas na spontaniczne przerwy, aby podziwiać widoki.  

Pogoda w górach jest niezwykle dynamiczna. Bez względu na to, co przewidują prognozy, gdy już jesteś na szlaku, koniecznie kontroluj aktualne warunki. Obserwuj, czy na horyzoncie zbierają się jakiekolwiek chmury i jak się rozwijają. Sprawdzaj, czy wiatr wzrasta na sile. Ważne jest, aby nie dać się ponieść ambicji. Lepiej wcześniej zawrócić i spokojnie schodzić na niższe tereny, niż później ścigać się z burzą.

Charakterystyczne oznaki nadchodzącej burzy 

Burze nigdy nie pojawiają się niespodziewanie. Zawsze można dostrzec wyraźne oznaki ich zbliżania, na przykład duszność, palące promienie słoneczne i brak wiatru. Powietrze zaczyna wibrować i mogą być słyszalne brzęczące dźwięki – burze słychać w górach z bardzo daleka za sprawą echa. Możesz również mieć wrażenie, że włosy stają Ci dęba. Jeśli zauważysz takie sygnały, spodziewaj się nadciągającej burzy.  

Symptomy nadciągającej burzy można przegapić, jeśli idzie się doliną i szczyty zasłaniają widoczność. Warunki pogodowe w górach mogą zmieniać się z minuty na minutę, więc podczas wycieczki zawsze obserwuj, jak wygląda niebo, a szczególną uwagę zwróć na wygląd chmur. Jeśli zaczynają się wypiętrzać i wyglądać złowrogo – zawróć, o ile to jeszcze możliwe.  

Obserwacja pogody – temperatura, wiatr, chmury burzowe 

Burze są rezultatem wznoszenia się kolumn ciepłego i wilgotnego powietrza. W trakcie procesu skraplania uwalniana jest ogromna ilość energii, która umożliwia dalsze unoszenie się powietrza i rozbudowę chmury kłębiastej w pionie. W ten sposób powstają chmury castellanus. Jeśli zauważysz szybko rosnące i skłębione wieżyczki na niebie, o wyraźnej rozciągłości pionowej, oznacza to, że atmosfera jest niestabilna. 

Gdy para wodna unosząca się na pewnej wysokości zaczyna się skraplać, tworzą się gęste chmury kłębiaste, znane jako cumulusy, o wyraźnie zarysowanych krawędziach. 

Tworzące się chmury burzowe mogą osiągać imponujące rozmiary – od kilku do nawet kilkunastu kilometrów wysokości. Ich górna część przyjmuje postać kowadła lub grzyba, co świadczy o przekształceniu gęstych cumulusów w cumulonimbusy, które charakteryzują się obecnością opadów deszczu. 

Podczas burzy w górach niebo bardzo szybko staje się ciemne, a czasami nawet czarne, jeśli burza jest szczególnie gwałtowna. Wiatr staje się silniejszy i porywisty, a temperatura spada. Mogą wystąpić bardzo obfite opady deszczu.

Chmury castellanus

Jak obliczyć jak daleko jest burza? 

Ponieważ światło porusza się szybciej niż dźwięk, zanim usłyszysz grzmot – zawsze najpierw zaobserwujesz na niebie błyskawicę. Dźwięk rozchodzi się z prędkością 340 metrów na sekundę (m/s), dlatego też, aby obliczyć jak daleko jest burza musisz:  

• policzyć sekundy, które upłynęły od błysku do grzmotu,
• otrzymaną wartość pomnożyć przez 340,
• wynik, który otrzymasz to odległość burzy od Twojej lokalizacji, wyrażona w metrach. 

Na przykład: jeśli od błysku do grzmotu minęło 5 sekund, to odległość wyniesie 340 metrów x 5 sekund = 1700 metrów.  

Po około minucie powtórz obliczenia, aby określić, czy burza kieruje się w Twoją stronę – jeżeli tak, to obliczony dystans będzie mniejszy niż poprzedni. 

Jak zachować się podczas burzy w górach? Podstawowe zasady 

Co jednak zrobić, gdy jesteś wysoko na górskim szlaku i nagle dopadnie Cię burza? Nawet przy szybko podjętej decyzji o powrocie, burza może Cię zastać w najbardziej niebezpiecznym terenie. W takich przypadkach należy przerwać wędrówkę i poszukać bezpiecznego schronienia. Poniżej przygotowaliśmy kilka prostych zasad, które pozwolą Ci zwiększyć swoje bezpieczeństwo podczas burzy w górach: 

Zachowaj spokój – nie panikuj

Przede wszystkim staraj się zachować spokój. Wpadanie w panikę może tylko pogorszyć Twoją sytuację, a ucieczka w pośpiechu w terenie górskim może skończyć się urazem, którego w obliczu nadciągającej burzy koniecznie musisz unikać.  

Zejdź z grani lub innych eksponowanych miejsc 

Aby zminimalizować zagrożenie porażenia piorunem, należy spróbować jak najszybciej zejść z najbardziej eksponowanych miejscach lub ze szczytu. Nie wolno w żadnym wypadku pozostać na odkrytym, wysoko położonym terenie, tak aby nie być najwyższym punktem otoczenia. Staraj się schodzić szybko, ale jednocześnie uważnie. Podczas opadów deszczu skały stają się bardzo śliskie, więc trzeba szczególnie uważać, aby się nie potknąć czy poślizgnąć.  

Rozprosz się w grupie 

Jeśli wybrałeś się w góry w większej grupie osób, podczas burzy lepiej będzie się od siebie oddalić. Najlepszym rozwiązaniem będzie rozproszenie się na jak największej powierzchni terenu, co najmniej w odległości kilkunastu metrów jedna osoba od drugiej lub tak, aby pozostać ze sobą w kontakcie głosowym. W sytuacji ewentualnego porażenia piorunem poszkodowana zostanie mniejsza liczba osób oraz umożliwi to szybsze udzielenie pierwszej pomocy lub wezwanie służb ratowniczych.  

Pamiętaj, aby nigdy nie trzymać za rękę swojego towarzysza. Podczas porażenia ładunek może wtedy przejść na drugą osobę. Pozwoli to uniknąć porażenia was obojga jednocześnie.

Pozbądź się metalowych przedmiotów oraz nie chwytaj łańcuchów 

Podczas burzy wszystkie metalowe przedmioty mogą stać się śmiertelnym zagrożeniem. Metal świetnie przewodzi prąd, więc będzie dobrze przyciągał pioruny. 

Bardzo ważne jest, aby nie dotykać uzbrojenia szlaku – łańcuchów, drabinek czy klamer. Od takich elementów najlepiej trzymać się na odległość kilkunastu metrów. Podczas uderzenia pioruna prąd może popłynąć przez łańcuchy jak po przewodach wysokiego napięcia, dlatego nawet samo przebywanie w ich pobliżu jest bardzo niebezpieczne.  

Jeśli używasz np. kijków trekkingowych, podczas burzy nigdy nie wbijaj ich w ziemię obok siebie. Mogą one zadziałać jak piorunochron. Najlepiej odrzucić je dalej od siebie tak, aby leżały płasko na ziemi.  

Nie zbliżaj się do skał 

Postaraj się zachować 1 metr odstępu od skały oraz nie chowaj się pod nawisami skalnymi. Gdy piorun trafi w skalną ścianę, istnieje duże ryzyko, że uderzy Cię kawałek oderwanej skały lub spadający kamień. Nigdy nie opieraj się o skały. Cieknąca po nich woda, podczas uderzenia pioruna przeniesie ładunek i może doprowadzić do porażenia.  

Jeśli jednak schroniłeś się w skalnym wydrążeniu, postaraj się znaleźć co najmniej dwa metry od skapującej po skałach wody.  

Oddal się od punktów wodnych 

Intensywne opady deszczu podczas burzy będą tworzyły tzw. cieki wodne. Woda, tak samo jak metal, stanowi doskonałe pole do przepływu ładunków elektrycznych. Staraj się unikać wody w skalnych żlebach, strumieni czy górskich potoków.  

Nie podchodź do samotnie rosnących drzew 

Znalezienie schronienia pod drzewem to dobry pomysł, ale tylko w przypadku, gdy znajdujesz się w gęstym lesie. Samotne, wysokie drzewo przy szlaku w łatwy sposób przyciąga pioruny, ponieważ jest najwyższym punktem w okolicy. Gdy piorun uderzy w takie drzewo, istnieje ryzyko, że nawet eksploduje. Ostre odłamki drewna, unoszące się w powietrzu z dużą prędkością mogą być niezwykle niebezpieczne.

Przyjmij bezpieczną pozycję 

Czasami najlepszym zachowaniem, aby przetrwać burzę w górach, jest przeczekanie jej w pozycji skulonej, tzw. embrionalnej. Zminimalizuje ona ryzyko porażenia piorunem. Pozostań w pozycji kucznej, trzymając stopy jak najbliżej siebie i z jak najmniejszym kontaktem z podłożem i głową na kolanach.  

Postaraj się położyć pod sobą plecak, karimatę lub cokolwiek innego, co Cię dodatkowo odizoluje od mokrego podłoża.

Wezwij pomoc 

W przypadku znalezienia się w sytuacji krytycznej na górskim szlaku podczas burzy, nie obawiaj się zadzwonić po pomoc. Możesz skontaktować się z GOPR pod numerem 985, TOPR pod numerem 601 100 300 lub zadzwonić na międzynarodowy numer alarmowy 112. Ważne jest, aby podczas zgłoszenia zachować spokój, mówić wyraźnie i zrozumiale, ponieważ od tego zależy szybkość przybycia pomocy.  Jeśli chwilowo nie masz zasięgu, możesz wysłać SMS na powyższe numery. 
 
Podczas rozmowy z numerem alarmowym:

• Przedstaw się – ratownicy muszą wiedzieć, kogo szukają.
• Opisz swoją lokalizację. Najlepiej zacznij od ogólnego opisu, a następnie przejdź do szczegółów. Na przykład: rejon Morskiego Oka, szczyt Kopy Kondrackiej, 150 metrów poniżej grani, w żlebie. Jeśli nie znasz swojej dokładnej lokalizacji, opisz cel swojej wycieczki i to, co widzisz wokół siebie.
• Opisz wypadek: co się stało i jak doszło do tego. Poinformuj dyspozytora o liczbie poszkodowanych osób, czy są przytomne i czy otrzymały pierwszą pomoc. Ważne jest również zaznaczenie, czy jest ktoś w bezpośrednim zagrożeniu życia.
• Odpowiadaj na wszystkie pytania dyspozytora i pamiętaj, że to on zakończy rozmowę. 

Nie dzwoń na numery alarmowe bez uzasadnionej przyczyny. Ratownicy reagują na każde wezwanie, a ktoś inny może znajdować się w naprawdę poważnej sytuacji w tym samym czasie. 

Pierwsza pomoc przy porażeniu piorunem, czyli jak pomóc poszkodowanemu? 

Porażenie piorunem polega na szybkim przepływie prądu o bardzo wysokiej energii przez całe ciało. Po tym zdarzeniu należy zastosować podobne działania w zakresie pierwszej pomocy jak w przypadku oparzeń i zatrzymania akcji serca. Chociaż bezpośrednie uderzenia pioruna sieją spustoszenie w organizmie, często nie są śmiertelne. Niemniej jednak osoba porażona piorunem, potrzebuje szybkiej pomocy medycznej. 

Jak pomóc poszkodowanemu? Postępuj zgodnie z poniższymi krokami:

1. Zanim podejdziesz do osoby poszkodowanej, sprawdź czy teren dokoła jest bezpieczny – podczas burzy zwróć szczególną uwagę np. na spadające kamienie.
2. Sprawdź, czy ofiara jest przytomna i oddycha. W przeciwieństwie do porażenia prądem sieciowym – osoba rażona piorunem nie przekaże nam ładunku elektrycznego poprzez dotyk.
3. Zadzwoń po pomoc: 
   – numery ratunkowe służb górskich TOPR: 601 100 300 lub GOPR: 985, 
   – ogólny numer alarmowy: 112. 

Wzywając pomoc, podaj dokładną informację o stanie osoby poszkodowanej oraz waszą lokalizację. Warto również wcześniej zainstalować bezpłatną aplikację „Ratunek” – pozwoli ona szybko wezwać pomoc i wskaże ratownikom Twoje położenie. 

4. Czekając na ratowników, musisz kontrolować stan poszkodowanego:
   – jeśli osoba jest nieprzytomna, ale oddycha – kontroluj oddech, ułóż ją w pozycji bezpiecznej i zapewnij komfort termiczny,
   – jeśli osoba jest nieprzytomna i nie oddycha – sprawdź i spróbuj udrożnić drogi oddechowe, następnie rozpocznij akcję reanimacyjną w serii 30 uciśnięć klatki piersiowej i dwa wdechy. Cykl masażu serca prowadź aż do momentu przyjazdu służb ratowniczych lub odzyskania funkcji życiowych. 

Czasami zdarza się, że osoby porażone piorunem nie odczuwają żadnych dolegliwości. Mimo wszystko, porażenie prądem o dużym natężeniu może powodować poważne komplikacje zdrowotne, stąd też niezbędna jest pilna konsultacja z lekarzem.

Przydatne wyposażenie na wypadek burzy w górach