Gwiazda Polarna od setek lat była drogowskazem dla ludzkości. Pomagała w astronawigacji między innymi w wyprawach Krzysztofa Kolumba czy Ferdynanda Magellana. Choć dziś nawigacja satelitarna jest naszym codziennym towarzyszem, warto wiedzieć jak odnaleźć drogę przy pomocy gwiazd.
Co zrobić, kiedy zgubisz się na szlaku górskim lub w lesie, a Twój telefon z GPS jest rozładowany? Masz mapę, ale nie masz kompasu? Odnajdź Gwiazdę Polarną i zaufaj swojemu gwiezdnemu przewodnikowi. W tym artykule przyjrzymy się temu ciału niebieskiemu i podpowiemy, jak je odnaleźć na mapie nocnego nieba.
Gwiazda Polaris — czym jest?
Gwiazda Polarna nazywana jest również Polaris. Czy jest to ta sama gwiazda? I tak, i nie. Jak coś może być i jednocześnie nie być tym samym? Już wyjaśniamy!
Gwiazda Polarna jest ciałem niebieskim, przez które przechodzi oś obrotu Ziemi (oś ta łączy oba bieguny naszej planety). “Gwiazda Polarna” jest więc terminem, którym określa się taki rodzaj gwiazdy. Natomiast “Polaris” to nazwa, którą nosi obecne ciało sfery niebieskiej pełniące funkcję właśnie Gwiazdy Polarnej.
Polaris (nazywana również Alfa Ursae Minoris), to najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Małej Niedźwiedzicy (zamiennie nazywaną Małym Wozem). To ciało niebieskie umiejscowione jest w dyszlu gwiazdozbioru. Polaris jest najbliżej położoną Ziemi cefeidą — gwiazdą regularnie pulsującą pod względem średnicy i jasności.
Wydawać by się mogło, że gwiazda, która odgrywa tak ważną rolę, musi świecić bardzo jasno. Nie jest to jednak prawdą. Polaris w rankingu najjaśniejszych gwiazd nie znajduje się nawet w pierwszej dziesiątce, a zajmuje dopiero czterdzieste ósme miejsce.
Czy wiesz, że…?
Polaris nie zawsze była północną Gwiazdą Polarną. W związku z tym, że oś obrotu naszej planety zatacza kręgi na sferze niebieskiej, funkcję Gwiazdy Polarnej w różnych epokach pełniły inne ciała niebieskie. Zmiana bieguna niebieskiego trwa około 26 000 lat, dlatego żaden człowiek nie jest w stanie zaobserwować tych subtelnych zmian. Mniej więcej 3000 lat p.n.e. za północną Gwiazdę Polarną uważano Thuban (Alfa Draconis) w konstelacji Smoka. W czasach Starożytnej Grecji żadna gwiazda nie była Polarną. Jaka gwiazda będzie północną po Polaris? Za około 2 tysiące lat będzie to Gamma Cephei, a za 12 tysięcy lat Wega.
Co wskazuje Gwiazda Polarna?
Nie bez powodu inną nazwą dla Gwiazdy Polarnej jest gwiazda północna. Zgodnie z tym, gwiazda ta wyznacza północny kierunek. Ponadto, dzięki obserwacji tego ciała niebieskiego możliwe jest wyznaczenie szerokości geograficznej, na której znajduje się obserwator.
Gwiazda północna obserwowana z bieguna północnego znajdzie się bezpośrednio nad obserwatorem. Z kolei, jeśli osoba obserwująca przebywa w okolicy równika, to gwiazdy tej powinna wypatrywać przy linii horyzontu.
Czy wiesz, że…?
Na przestrzeni tysięcy lat Ziemia miała nie jedną, a dwie Gwiazdy Polarne. Analogicznie do gwiazdy wyznaczającej północny kierunek, pojawia się również ciało niebieskie, które wskazuje kierunek południowy. 1000 lat p.n.e. południe wyznaczał Mały Obłok Magellana, a następnie funkcję tę przejęła Beta Hydri. Dziś nie ma jasno określonego ciała, które wyznacza południe, choć uznaje się za nie gwiazdozbiór Krzyża Południa, lub najbliższą gwiazdę południowego bieguna niebieskiego — Sigma Octantis (Polaris Australis). Szacuje się, że za 12 tysięcy lat południową Gwiazdą Polarną będzie Kanopus, jedna z najjaśniejszych gwiazd.
Gdzie jest Gwiazda Polarna?
Obecna Gwiazda Polarna znajduje się około 420-430 lat świetlnych od Ziemi. Jak wspominaliśmy wcześniej, to ostatnia gwiazda w dyszlu Małego Wozu. Jakie jest jej dokładne położenie? Gwiazda północna leży najbliżej północnego bieguna Ziemi, z dokładnością poniżej 1 stopnia. Przez to umiejscowienie wydaje się, że gwiazda ta pozostaje nieruchoma, podczas gdy inne ciała krążą dookoła niej.
Nieruchoma pozycja Polaris jest tylko pozorna, bowiem gwiazda zatacza kręgi wokół bieguna o średnicy zaledwie 1,5 stopnia. Z naszego punktu widzenia (biorąc pod uwagę ruch obrotowy planety wokół własnej osi) tkwi przez cały rok w jednym miejscu, stąd też była i jest tak istotnym punktem orientacyjnym.
Pozornie nieruchoma Polaris
Jeśli wykonasz przy dobrej pogodzie zdjęcie nocnego nieba z długim czasem naświetlania, zaobserwujesz okręgi światła pozostawione przez gwiazdy podczas obrotu Ziemi. W samym centrum okręgów znajdzie się pozornie nieruchoma Gwiazda Polarna.
Gwiazda Polarna — jak ją znaleźć?
Konstelacja Małego Wozu z Polaris może być obserwowana z półkuli północnej przez cały rok. Choć możesz ją zobaczyć gołym okiem, nie jest aż tak łatwo rozpoznawalna. Z uwagi na to, odnalezienie Gwiazdy Polarnej może nie być proste. Dużo łatwiej na mapie nocnego nieba odnajdziesz Wielki Wóz, który może być punktem odniesienia do zlokalizowania gwiazdy północnej.
Gwiazda Polarna a Wielki Wóz
Określanie położenia Gwiazdy północnej za pomocą Wielkiego Wozu jest stosunkowo łatwe. Nawet ktoś niedoświadczony w obserwacji nocnego nieba bez większych problemów odnajdzie konstelację Wielkiej Niedźwiedzicy, a w niej Wielki Wóz — to charakterystyczny wzór, który przypomina wóz drabiniasty. Cztery gwiazdy tworzą kształt podobny do nieco krzywego prostokąta (wóz), przy którego kącie znajdują się kolejne trzy gwiazdy układające się prawie w linii (uchwyt wozu).
Jeśli już widzisz Wielki Wóz, zwróć uwagę na jego “tylną” część. W wyobraźni połącz dwie gwiazdy linią i określ odległość między nimi. Następnie tę linię pociągnij o pięć odległości w górny prawy róg — tam powinna się znajdować Gwiazda Polarna.
Gwiazdozbiór Kasjopei
Odnalezienie Polaris z pomocą Kasjopei jest nieco trudniejsze, ale nie niemożliwe. Gwiazdozbiór Kasjopei jest również dość charakterystycznym kształtem na niebie — przypomina literę W.
Po odnalezieniu Kasjopei spróbuj w przybliżeniu określić odległość między skrajnymi gwiazdami gwiazdozbioru. Następnie wybierz gwiazdę w centralnej części i przeprowadź linię (jakbyś celował w lewy górny róg nieba) o długości dwa razy dłuższej niż odległość między skrajnymi punktami. W ten sposób powinieneś natrafić na Gwiazdę Polarną.
Wielki Wóz — Polaris — Kasjopeja
Istnieje jeszcze jeden sposób, który wykorzystuje zarówno Wielki Wóz, jak i Kasjopeję. Wystarczy odnaleźć obie konstelacje i poszukać między nimi najjaśniejszej gwiazdy, którą będzie Polaris.
Alfa Ursae Minoris — niezawodny nawigator
Polaris, Alfa Ursae Minoris, gwiazda północna, gwiazda biegunowa – choć ma tyle nazw, od setek lat pełni to samo zadanie towarzysząc podróżnikom na wyprawach. Po przeczytaniu tego artykułu stanie się również i Twoją przewodniczką.
Czujesz niedosyt kosmosu? Chcesz wyraźnie zobaczyć Gwiazdę Polarną, Mały i Wielki Wóz albo Kasjopeję? Sprawdź również nasz artykuł o tym, jak wybrać pierwszy teleskop, a kosmos stanie przed Tobą otworem.
