Poszukiwanie skarbów. Co musi wiedzieć detektorysta?

Poszukiwanie rozmaitych rzeczy za pomocą wykrywacza metali to świetny sposób spędzania wolnego czasu. Zanim jednak zaczniesz chodzić z detektorem po okolicy, powinieneś zapoznać się wieloma przepisami i w większości przypadków uzyskać pozwolenie na poszukiwania. Informacji do przyswojenia jest sporo, ale można sobie z tym poradzić. Aby ułatwić rozpoczęcie przygody z poszukiwaniem skarbów, rozpoczynamy nowy cykl z poradami dla detektorystów.

Uwaga! Artykuł zaktualizowany – zgodny z przepisami obowiązującymi w 2019 roku

Prawo a rzeczywistość

Ustawy i rozporządzenia przybliżone w tym tekście powinny być znane każdemu profesjonalnemu detektoryście. Legalne poszukiwania są możliwe, jednak wymagają włożenia energii i poświęcenia czasu na przygotowania. Z tego względu wiele osób ignoruje przepisy lub przestrzega tylko część z nich. Nie zabronimy wam ,,dzikich” spacerów z wykrywaczem – robicie to jednak na własną odpowiedzialność. A jeśli łamać przepisy, to warto chociaż wiedzieć jakie.

Czym jest zabytek?

Pierwszym dokumentem, z którym musi się zapoznać każdy, kto interesuje się poszukiwaniami, jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) (link) W tym akcie prawnym jest zawarta definicja zabytku oraz sposób postępowania z odnalezionymi zabytkami ze względu na okoliczności, w jakich weszło się w posiadanie danego przedmiotu.

Detektorysta powinien wiedzieć, że nazwą zabytek określa się nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Najczęściej poszukiwacze trafiają na zabytki ruchome, na przykład numizmaty oraz pamiątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery, a także wytwory techniki, czyli narzędzia świadczące o kulturze materialnej, charakterystyczne dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujące poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego. Zabytkami ruchomymi są także przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Warto zapamiętać także, czym są zabytki archeologiczne: pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Niebezpieczne znaleziska

Oprócz pożądanych skarbów, poszukiwacz może trafić również na inne znaleziska. Wiele osób liczy, że trafi na pamiątki wojenne. Wśród nich mogą znajdować się niewybuchy i broń lub pozostałości po broni. Trafiając na przedmioty niebezpieczne, poszukiwacz powinien teren wokół znaleziska, aby nikomu nie stała się krzywda i niezwłocznie poinformować policję. Znajdując broń czy nawet jej elementy powinno postąpić się podobnie. Ustawa o broni i amunicji Rozdział 5 Art. 50 :,,Kto porzuca broń palną lub amunicję, która pozostaje w jego dyspozycji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2″ – zatem wykopując i porzucając znalezisko, poszukiwacz może narazić się na poważne problemy.  Zabranie broni i amunicji ze sobą to jeszcze gorsze rozwiązanie, które podpada pod zrzut nielegalnego posiadania broni (podstawa prawna: Kodeks Karny Art. 263. § 2 ).

Do kogo należy znalezisko?

Definicja zabytku musi być znana poszukiwaczowi, aby wiedział jak postąpić z odnalezionym przedmiotem. Według ustawy ,,kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta)”. Należy zwrócić uwagę na początek tego paragrafu – chodzi o odkrycia dokonane przypadkowo. Za prawidłowe postępowanie z odnalezionym zabytkiem znalazcy przysługuje nagroda. Ale jeszcze raz podkreślimy – ten paragraf nie znajduje zastosowania przy poszukiwaniach z detektorem.

Detektorysty dotyczy Art. 35., w którym jest określone, że przedmioty będące zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadkowo znalezionymi albo pozyskanymi w wyniku badań archeologicznych, stanowią własność Skarbu Państwa. Własność Skarbu Państwa stanowią również przedmioty będące zabytkami archeologicznymi, pozyskane w wyniku poszukiwań między innymi, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania.

A zatem znalezione przez poszukiwacza z wykrywaczem metalu (czyli urządzenia elektrycznego i technicznego) skarby należą do państwa i jedyną satysfakcją dla detektorysty powinno być samo odnalezienie przedmiotu i przekazanie go do muzeum. W dalszej części ustawy znajdziemy informację, że aby prowadzić poszukiwania niezbędne jest pozwolenie.

Teraz spoglądamy do Rozporządzenia Ministra Kultury I Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (Dz.U.2018.0.1609) (link). W nim znajdziemy opisany tryb wydawania pozwoleń na ,,poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, zwane dalej <<poszukiwaniem zabytków>>”. Jest to podstawa prawna określająca, że poszukiwacz musi postarać się o zezwolenie i jakie dokumenty powinien dostarczyć.

Zezwolenie na poszukiwanie zabytków: co zmieni się w maju 2024 r.?

Uwaga! Zmiany nie weszły w życie. Nowelizację przesunięto o rok.

Od 1 maja 2024 r. możliwe będzie korzystanie z wykrywaczy metali do poszukiwań zabytków po uzyskaniu zgody właściciela nieruchomości. Konieczne będzie również zarejestrowanie takiej działalności w ministerialnym rejestrze poszukiwań zabytków.

Nowością jest możliwość zgłaszania poszukiwań poprzez dedykowaną aplikację mobilną dla poszukiwaczy, udostępnioną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zgłoszenia będą obejmować dane takie jak:

• dane osobowe poszukiwacza,
• termin poszukiwań,
• oświadczenie o pełnoletniości,
• uzyskanie zgody od właściciela i posiadacza nieruchomości,
• oraz informacje o powiadomieniu wojewódzkiego konserwatora zabytków o znalezionych przedmiotach zabytkowych.

W ramach nowego prawa, poszukiwacze będą zobowiązani informować konserwatora zabytków o każdym znalezionym przedmiocie, który może być zabytkiem archeologicznym lub innym zabytkiem ruchomym. Dodatkowo, konieczne będzie zabezpieczenie znaleziska i oznaczenie miejsca jego odnalezienia. Niedokonanie zgłoszenia znaleziska będzie skutkować konsekwencjami prawnymi związanymi z składaniem fałszywych oświadczeń.

Pamiętaj, że prowadzenie poszukiwań będzie zabronione m.in. na obszarach uznanych za zabytki, w parkach kulturowych, cmentarzach, dawnych cmentarzach, w okolicach mogił i grobów wojennych, oraz miejscach kaźni.

Wraz z nowelizacją, odnalezione artefakty stają się własnością Skarbu Państwa, a odnalazcom przysługuje dyplom lub nagroda pieniężna, jednak nie przekraczająca 25-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a w wyjątkowych przypadkach 30-krotność.

Gdzie prowadzić poszukiwanie skarbów?

Oprócz wymienionych aktów prawnych należy orientować się, gdzie i na jakich zasadach wolno poszukiwaczowi się poruszać i co jest dozwolone na danym terenie. Warto wspomnieć, że nie ma terenów niczyich, a zawsze potrzebujesz zgody właściciela na wejście tam z detektorem. Żeby prowadzić poszukiwania na polu musisz uzyskać najpierw pisemną zgodę jego właściciela. Zanim wyruszysz na poszukiwanie skarbów w lesie, to musisz wystąpić o zgodę do właściwego nadleśnictwa. Pamiętaj, że Ustawa o lasach zabrania kopania w nich. Możesz chodzić z wykrywaczem i ewentualnie zbierać to, co będzie leżeć na powierzchni. Poszukiwań nie wolno prowadzić na terenach chronionych – w rezerwatach przyrody, parkach narodowych i krajobrazowych. Właściwie każdy publiczny teren, na którym detektorysta mógłby prowadzić poszukiwanie skarbów, ma określone w ustawi zasady poruszania się i dozwolonych czynności.

Przepisów do przyswojenia jest sporo, ale nie należy się tym zniechęcać. Na początku wdają się przytłaczające, lecz wszystkie są do ogarnięcia. Profesjonalne poszukiwanie skarbów powinno odbywać się legalnie i z poszanowaniem przepisów.

Wykrywacze metali i akcesoria dla detektorystów znajdziesz na Militaria.pl.